Thomas Hobbes njihet gjerësisht për përshkrimin e tij të zymtë të jetës pa një shtet që siguron rend dhe siguri. “Vetmitare, e varfër, e shpifur, e shëmtuar dhe e shkurtër” – kështu e përshkroi ai jetën e njeriut në gjendjen natyrore, një botë pa ligj, ku çdo njeri është në luftë me tjetrin.
Por përtej këtij realizmi të ftohtë, që duket pesimist, Hobbes kishte edhe një vizion optimist: ai besonte se njerëzit, përmes arsyes, mund të kapërcenin këtë gjendje primitive dhe të ndërtonin një shoqëri të organizuar, nëpërmjet një kontrate sociale.
Fuqia e shtetit si themel i qytetërimit
Në veprën e tij madhore Leviatani (1651), Hobbes argumentonte se njerëzit, për të shmangur kaosin, duhet të bien dakord të dorëzojnë një pjesë të lirisë së tyre dhe t’i binden një autoriteti të përbashkët. Ky autoritet – qoftë mbret, qeveri apo ansamble – do të kishte fuqi të pakufizuar për të ruajtur rendin. Por Hobbes theksonte se ky sundimtar nuk duhej të ishte i përjetshëm: nëse ai nuk arrinte të siguronte mbrojtje dhe paqe, qytetarët kishin të drejtë ta rrëzonin atë.
Një mësim për demokracitë moderne
Mendimi i Hobbes është jashtëzakonisht i rëndësishëm edhe sot. Ai na kujton se rrëzimi i tiranëve nuk është garanci për liri. Shembujt modernë si Iraku apo Libia tregojnë se përmbysja e një regjimi pa ndërtuar më parë institucione të forta shtetërore çon në anarki, jo në demokraci.
Edhe në vendet demokratike të Perëndimit, idetë e Hobbes kanë jehonë. Që prej sulmeve terroriste të 11 Shtatorit, krizës financiare të vitit 2008 dhe pandemisë së COVID-19, shtetet janë fokusuar më shumë në sigurinë sesa në zgjerimin e lirive. Qeveritë sot marrin rol në shëndetin fizik dhe mendor të popullsisë – një zhvendosje që Hobbes do ta kishte kuptuar mirë.
Frika dhe nevoja për kuptim
Për Hobbes, frika nga vdekja – sidomos nga vdekja e dhunshme – është forca që i shtyn njerëzit të pranojnë autoritetin. Por ai e kuptonte se kjo nuk është gjithmonë e mjaftueshme. Njerëzit, shkruante ai, janë të gatshëm të vdesin për nder, për besim apo për fjalë. Në një pasazh të rrallë të Leviatanit, Hobbes përshkruan “privilegjin e absurditetit”, si një tipar vetëm njerëzor: vetëm njerëzit vdesin për ide dhe fjalë, që shpesh nuk pasqyrojnë realitetin.
Ai nuk arriti ta integrojë këtë pasiguri në teorinë e tij politike, sepse kjo do ta minonte shpresën e tij se shteti mund të ndërtohej mbi racionalitetin dhe frikën. Por pikërisht ky është paradoksi i mendimit të Hobbes: ai besonte se njerëzit do të zgjidhnin paqen mbi konfliktin, edhe pse historia tregon shpesh të kundërtën.
Thomas Hobbes ishte një filozof i paepur realist – ai e dinte se natyra njerëzore është e brishtë dhe e prirur për konflikt. Por ai ishte gjithashtu një idealist, që besonte në mundësinë për të ndërtuar një rend shoqëror të qëndrueshëm. Sot, mes krizash dhe pasigurish, Hobbes na ndihmon të kuptojmë se nuk është vetëm frika që na sundon – por edhe dëshira për një jetë me kuptim. /Inteligjenca n’3D
