Në shikim të parë, debati duket si një mënyrë e mirë për të ndarë mendime dhe për të arritur të vërtetën. Por Platoni mendonte ndryshe. Për të, debati ishte një lojë, një garë për fitore dhe jo një udhëtim drejt kuptimit. Ai e ndante qartë dialektikën — qëllimin për të zbuluar të vërtetën përmes diskutimit — nga debati, i cili më shumë nxit ego dhe spektakël sesa thellim.
Debati si sport, jo si kërkim i së vërtetës
Në Greqinë e lashtë, sofistët ishin mjeshtra të debatit. Ata ishin oratorë që dinin si të bindnin turmat, por jo gjithmonë në përputhje me të vërtetën. Platoni i kritikonte ashpër, sepse ata mësonin si të fitosh një debat me çdo kusht, jo si të mendosh më thellë. Sipas Platonit, pak njerëz vërtet kërkojnë të vërtetën. Shumica thjesht duan të duken më të zgjuar, të fitojnë duartrokitje, të dalin “fitues.”
Në këtë kuptim, debati nuk është një mjet i arsyes, por një luftë e stolisur me fjalë.
Sofistët dhe tundimi i manipulimit
Sofistët, sipas Platonit, përfaqësonin llojin më të rrezikshëm të diskutuesve. Ata ishin ekspertë të bindjes, jo të së vërtetës. Ata dinin të manipulonin emocionet, të përdornin truket e retorikës dhe ta formësonin opinionin publik sipas dëshirës së tyre. Një politikan sofist nuk ka parime – ai thotë atë që dëgjon më mirë turma, dhe ndryshon ngjyrat sa herë fryn era.
Për Platonin, kjo mënyrë të menduari ishte më shumë një rrezik shoqëror sesa një vlerë.
Truket e debatit që shmangin thelbin
Platoni dhe pasuesit e tij e kishin të qartë: debatuesit e mirë shpesh nuk kërkojnë përgjigje, por efekt. Ja disa prej mënyrave me të cilat shmanget thelbi i një debati:
Dilemat e rreme: Duke paraqitur vetëm dy zgjidhje ekstreme, debatuesi kufizon opsionet. “Ose e mbyllim çdo fabrikë, ose përballemi me katastrofë ekologjike” — një skemë që fsheh nuancat reale.
Sulmet personale (ad hominem): Në vend të përballjes me argumentin, sulmohet personi. “Nuk mund të marrësh këshilla ekonomike nga dikush që blen rrobat në outlet”, është një koment që shmang tërësisht temën.
Shmangia e temës (red herring): Kur dikush pyetet për rezultatet e dobëta në arsim dhe përgjigjet me “kemi ndërtuar më shumë shkolla”, ai ka shmangur thelbin.
Pse Platoni kishte të drejtë edhe sot
Në kohën moderne, me rrjetet sociale dhe podcastet, debati është kthyer në argëtim. Nuk ka rëndësi kush ka argumente më të forta, por kush fiton publikun. Një shembull i freskët është kur Joe Rogan ftoi mjekun Peter Hotez të debatonte me mohuesin e vaksinave, Robert F. Kennedy Jr. Hotez refuzoi — dhe u sulmua për këtë. Por mbase ai e dinte që në një arenë të tillë, debati nuk kishte të bënte me të vërtetën, por me shfaqjen.
Në një mjedis ku retorika është më e rëndësishme se përmbajtja, njerëzit nuk duan sqarim — ata duan spektakël. Platoni do ta quante këtë një fitore të rreme: fitorja e formës mbi përmbajtjen, e egos mbi arsyen. /Inteligjenca n’3D
